Ülkümen’in Listesi

Geçtiğimiz günlerde, New York Ellis Adası Müzesi’nde, Visas For Life adlı serginin açılışında düzenlenen Yahudi Soykırımını Anma etkinliğinde bir Türk diplomatın da anıldığını biliyor muydunuz (diye sorsam çok mu ukalalık yapmış olurum)?

Selahattin Ülkümen, Dışişleri Bakanlığı’nda göreve başladıktan sonra Roma, Bern, Tahran, Beyrut Büyükelçilikleri’nde çalışmış, II. Dünya Savaşı sırasında Rodos’ta başkonsolosluk yapmış bir diplomat. 1944 yılı, kurtardığı 42 kişi için hayata devam, eşi içinse hayata veda yılı olmuş.10 Haziran 1944’te Almanlar, Rodos Adası’ndaki Yahudileri, sözde başka bir adaya sevk edilecekleri sözüyle toplayıp götürmek ister. Bunun ne demek olduğunun farkında olan Ülkümen, Türk uyrukluların götürülmesine karşı çıkar. Türk Yahudileri bırakılmazsa bu durumu Türk hükümetine bildireceğini, uluslararası bir krize sebep olacaklarını söyler. Bu tehditle 42 Yahudiyi kamplara gönderilmekten kurtarır. Söz konusu 42 kişiden çok azının Türk olduğu ise sonradan anlaşılacak (Ülkümen Türk olmayanlara sahte kimlikler düzenlemiş bazı kaynaklara göre) ve Almanlar konsolosluğu bombalayacaktır.

Ülkümen’in hamile eşi bu bombalamada yaralanır. Oğlunu dünyaya getirdikten sonra da vefat eder. Yıllar sonra oğlu, babasına pişman olup olmadığını sorduğunda Ülkümen, insanî görevini yaptığını, tekrar böyle bir durumla karşılaşsa yine aynı şeyi yapacağını söyleyecektir. Kurtardığı 42 kişi arasında yer alan Bernard Turiel ise, Ülkümen’in sadece 42 kişi değil dört nesli de kurtarmış olduğunu söyler yıllar sonra.

1989’da, Holokost Kurbanlarını ve Kahramanlarını Anma-Hatırlama Kurumu tarafından kendisine “Righteous Among the Nations” (Dünyanın En Erdemli İnsanları) ünvanı verilir.

1990 yılında, Türkiye Hahambaşılığı binasında düzenlenen bir törenle kendisine şükran plaketi sunulur. 1998 yılında Ülkümen’in de portresinin yer aldığı, Yahudilerin hayatlarını kurtaranların portrelerinden oluşan posta pulları serisi, İsrail Posta İşletmeleri tarafından piyasaya sürülür.

2001 yılında Üstün Hizmet Madalyası alır.

Amerika’da okuyan Turgut Türk Adıgüzel, 2005’te Ülkümen’in hayatını anlattığı “Crescent Star” (Hilal Yıldız) adlı kısa filmini yapar. Adıgüzel’in filmi, Big Bear Lake Uluslararası Film Festivali’nde ‘En İyi Öğrenci Filmi’ dalında seyirci ödülünü kazanır.

Selahattin Ülkümen 2003 yılında vefat etmiştir.